Còn nhớ, kể từ ngày 1 tháng 1 năm 2025, tất cả các nhà khai thác ngoài Liên minh Châu Âu (EU) muốn xuất khẩu sản phẩm hữu cơ sang thị trường này sẽ phải tuân thủ một bộ quy tắc hoàn toàn mới: Tiêu chuẩn EU 2018/848. Trong khi đó, tiêu chuẩn EU cũ (Reg. 834/2007) sẽ hết hạn vào ngày 15 tháng 10 năm 2025. Điều này không chỉ là một sự thay đổi về mặt thủ tục mà còn là một cuộc cách mạng trong tư duy sản xuất, đặc biệt đối với các loại cây ngắn ngày.

Thách thức khi phải đánh giá 2 lần

Tuy nhiên, theo thành viên HTX Dịch vụ nông nghiệp, tiểu thủ công nghiệp Hương Sơn (Nghệ An), hiện nay HTX không biết gừng và nghệ là cây lâu năm, hay cây ngắn ngày để có sự chủ động trong sản xuất kinh doanh. Vì gừng, nghệ có đặc điểm của cả cây lâu năm (sống nhiều năm, tái sinh) và cây ngắn ngày (thu hoạch củ hàng năm), nhưng vì khả năng sống nhiều năm và tái sinh từ thân rễ, nên nó được xếp vào nhóm cây lâu năm. Nhưng để được xem xét như cây lâu năm thì vụ mới sẽ phải sử dụng giống từ vụ trước (tái sinh).

Còn theo đại diện HTX RiTi (Ninh Bình), những quy định mới trong chứng nhận hữu cơ EU cho cây ngắn ngày mang đến những thay đổi căn bản trong quy trình chứng nhận hữu cơ, với trọng tâm là sự minh bạch và bền vững. Và để đáp ứng được những điều này, chắc chắn, quy trình sản xuất của HTX phải hoàn thiện từng khâu dù là nhỏ nhất.

Một trong những điểm mới đáng chú ý nhất tại tiêu chuẩn EU 2018/848 là việc đánh giá kép bắt buộc đối với cây ngắn ngày. Theo quy định này, để một sản phẩm được công nhận là hữu cơ và được bán ra thị trường, nó phải được thu hoạch sau ngày chứng nhận có hiệu lực. Điều này buộc các nhà sản xuất phải trải qua hai lần kiểm tra thực địa trước khi thu hoạch. Lần đánh giá đầu tiên diễn ra sau khi hồ sơ được duyệt nhưng quan trọng là phải thực hiện trước khi bắt đầu gieo trồng.

Trong lần kiểm tra này, đánh giá viên sẽ xác minh lịch sử canh tác của thửa đất và lấy mẫu đất để phân tích. Mục đích là để đảm bảo thửa đất đó không được xử lý bằng các chất bị cấm trong sản xuất hữu cơ trong ít nhất ba năm. Sau đó, lần đánh giá thứ hai sẽ được thực hiện trong suốt giai đoạn sinh trưởng của cây trồng để xác minh vụ mùa.

Xác định đúng đâu là cây trồng ngắn ngày cũng là việc quan trọng đối với các HTX.

Sự thay đổi này tạo ra một áp lực lớn về mặt thời gian và quy trình đối với các doanh nghiệp, đặc biệt là các HTX nông nghiệp. Các loại cây ngắn ngày như lúa, với chu kỳ 4 vụ mỗi năm và thời gian nghỉ giữa các vụ rất ngắn, việc sắp xếp lịch trình đánh giá khi đất trống trở nên vô cùng khó khăn.

Theo các chuyên gia chứng nhận hữu cơ, đánh giá viên có thể thực hiện đánh giá lần đầu khi khách hàng đang trồng lúa, nhưng vụ đó sẽ không được xem là lúa hữu cơ. Điều này đòi hỏi các HTX phải chấp nhận một sự gián đoạn trong chuỗi sản xuất hữu cơ, gây ảnh hưởng đến doanh thu. Hơn nữa, việc đánh giá lần đầu không thể thực hiện nếu cây đã được trồng, ví dụ sau 2-3 tuần gieo hạt. Thay vào đó, phải đợi sau khi thu hoạch vụ mùa hiện tại và khi vụ mùa tiếp theo sẵn sàng bắt đầu. Điều này yêu cầu một sự thay đổi lớn trong cách quản lý và lên kế hoạch sản xuất truyền thống của nông dân Việt Nam.

Ông Lê Quý Hòa Bình, Quản lý chứng nhận nông nghiệp, Control Union Việt Nam, cho biết việc phải đánh giá hai lần không chỉ nói về sự chặt chẽ của quy định mà đi liền với đó còn khiến các HTX tăng chi phí đầu tư, chi phí chứng nhận.

Ngoài quy trình đánh giá, các quy định mới cũng thắt chặt việc sử dụng giống cây trồng. Theo nguyên tắc, chỉ có vật liệu nhân giống hữu cơ (organic PRM) mới được phép sử dụng. Tuy nhiên, trong trường hợp giống hữu cơ không có sẵn, các HTX có thể sử dụng giống thông thường (không hữu cơ), nhưng phải nộp các tài liệu hỗ trợ để chứng minh như Thư miễn trừ, Tuyên bố của nhà cung cấp, và Giấy xác nhận không có sẵn thương mại.

Đây là một yêu cầu bắt buộc ngay cả khi khách hàng đã được chứng nhận. Quan trọng hơn, việc sử dụng vật liệu nhân giống thông thường sẽ không thể thực hiện được kể từ ngày 1 tháng 1 năm 2037. Điều này buộc các HTX phải chủ động tìm kiếm và đầu tư vào nguồn giống hữu cơ ngay từ bây giờ.

Chẳng hạn nếu HTX có trang trại trồng cả rau muống và cải xoăn, và rau muống đã được trồng trong khi cải xoăn thì chưa, thì HTX vẫn cần kiểm tra sự sẵn sàng của cây giống và các tài liệu hỗ trợ để đảm bảo hạt chưa được gieo. Quy định này cho thấy một sự siết chặt đáng kể trong khâu kiểm soát đầu vào.

Tăng mức độ phức tạp trong quản lý

Một thách thức khác nằm ở việc quản lý hồ sơ và các yêu cầu về công nhận hồi tố. Các nhà sản xuất chỉ có thể đăng ký công nhận hồi tố nếu họ có thể chứng minh được rằng thửa đất là đất tự nhiên, hoặc không được xử lý bằng các chất bị cấm trong ít nhất ba năm.

Việc này đòi hỏi các HTX phải lưu giữ hồ sơ chi tiết và chính xác về lịch sử sử dụng đất. Bên cạnh đó, nếu một dự án đã được chứng nhận nhưng bổ sung thêm trang trại mới, thì cũng cần thực hiện hai lần đánh giá như đã nêu, áp dụng riêng cho các nông dân mới. Điều này theo các HTX vẫn có thể làm tăng chi phí và độ phức tạp trong quản lý, đặc biệt đối với các HTX quản lý một mạng lưới thành viên, hộ liên kết rộng lớn.

Trong khi nhiều HTX hiện nay, khâu quản lý giấy tờ, tài liệu vẫn chưa khoa học, hoặc cán bộ làm công tác liên quan đã nghỉ việc, mất, hoặc không liên lạc được. Điều này là thách thức không nhỏ đối với HTX.

Mặc dù có nhiều khó khăn, nhưng theo bà Nguyễn thị Huỳnh Như, chuyên gia tại Control Union Việt Nam, đây cũng là một cơ hội để các HTX,Việt Nam nâng cao năng lực sản xuất và quản lý.

Để thích nghi, các HTX và doanh nghiệp cần phải nâng cao năng lực lập kế hoạch và quản lý. Thay vì tiếp cận theo lối truyền thống, các HTX cần xây dựng một kế hoạch sản xuất và chứng nhận chi tiết, với việc lên lịch đánh giá lần đầu khi thửa đất còn trống hoặc sau khi thu hoạch vụ cũ.

HTX cũng cần đầu tư vào nghiên cứu và phát triển nguồn giống hữu cơ, từng bước giảm sự phụ thuộc vào giống thông thường để chuẩn bị cho mốc thời gian năm 2037. Và sự hợp tác chặt chẽ với các tổ chức chứng nhận là vô cùng cần thiết. Việc tham vấn, trao đổi thông tin sẽ giúp các doanh nghiệp hiểu rõ hơn về quy định và tìm ra giải pháp tối ưu. Chẳng hạn, việc điều chỉnh ngày đánh giá giám sát để phù hợp với nhiều tiêu chuẩn khác nhau là một giải pháp hợp lý.

                                           Theo: Huyền Trang(VnBusiness)